Het stationsgebouw Antwerpen-Dam

Niets uit deze website mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van kopie, op digitale of welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van auteur en/of webmaster.

Het stationsgebouw Antwerpen-Dam

Het nog steeds bestaande stationsgebouw bij de in 2011 gesloten halte Antwerpen-Dam krijgt in 1907 volop aandacht in de pers, want het hele gebouw met een lengte van circa 33 meter en een breedte van circa 16 meter wordt dan 1,65 meter opgevijzeld en ongeveer 36 meter in zuid-westelijke richting verplaatst, kortom van A naar B op onderstaande tekening. Vooruitlopend op het aanleggen van een verhoogd 'spoor' rond 1910 voor het maken van onderdoorgangen voor het plaatselijke wegverkeer lijkt deze operatie goedkoper dan eerst afbreken en later weer opbouwen. Van deze verplaatsing is een serie van 24 ansichtkaarten gemaakt.

De tekening is gebaseerd op een kaart uit 1886, waarbij de straatnaam 'Viaduct Dam' verwijst naar het nog niet zo lang tevoren tot stand gekomen viaduct over de goederenemplacementen 'Stuyvenberg' en 'Dokken en Stapelplaatsen'. Vanaf 10 mei 1879 passeert hier de 'Société Anonyme Tramways du Nord d'Anvers' met haar paardentramdienst (dikke lijn aan oostzijde weg) vanaf de Varkensmarkt via Paardenmarkt, Vondelstraat, St.-Jansplein, Lange Dijkstraat en Viaduct Dam tot aan de brug bij de Kempische Vaart. Hier ligt immers de vroegere buurtschap 'Dam', die binnen enkele jaren volledig wordt ingenomen door de uitbreiding van Antwerpen met woningen voor de in de haven werkzaam zijnde arbeiders en winkeliers. Ruim twee maanden later wordt de paardentramdienst nog verlengd tot aan Merksem (Oude Barreel). Nog altijd getuigen de flauwe hellingen aan weerszijden van het viaduct over de (inmiddels verleden tijd zijnde) emplacementen van de paardentram, die al vóór 1914 van het toneel is verdwenen. Tekening Marius Broos, Roosendaal.

Nog vóór de eeuwwisseling zijn alle straten in de buurt bebouwd en is het station Antwerpen-Dam het middelpunt van een nieuwe wijk. Het gebouw is omstreeks 1935 nog voorzien van een overkapping aan de noordzijde. Op spoor 1 passeert een dieselmotorrijtuig in de zomerse zondagsdienst naar en van de Kalmthoutse Heide. Op het dak staat nog een restant van de vroegere telegraafinstallatie. Alle draden komen bij de meeste stationsgebouwen in Belgie via het dak binnen.

Heel lang blijft het in Vlaamse neo-renaissancestijl uitgevoerde stationsgebouw van Antwerpen Dam nagenoeg onveranderd, al is de overkapping aan de noordzijde waarschijnlijk in de oorlogsjaren verloren gegaan. Ansichtkaart uit circa 1950.

Bijna dertig jaar later, op 30 april 1979, is het gebouw en het Damplein nog geen spat gewijzigd. De kasseien liggen er nog als voorheen.

Na 1970 zijn de gloriejaren van het stationsgebouw Antwerpen-Dam en zijn omgeving definitief voorbij. De haveninrichtingen zijn meer in noordelijke richting verplaatst. Daarmee verdwijnt de trein voorgoed uit beeld bij veel forensen. Voorzover ze al niet een eigen auto tot hun beschikking hebben, zorgen autobussen al of niet in opdracht van de werkgevers voor hun vervoer. Nadat de NMBS er afscheid van heeft genomen, verloedert de omgeving steeds meer. Toch krijgt het gebouw een herbestemming (o.a. bejaardensoos) en daarmee haalt het gebouw op 8 november 1996 zijn status als monument. Foto's, links op 27 mei 1986 en rechts op 4 december 1999. In vroeger dagen hing hier een perronoverkapping, maar die had na het omhoog brengen van de sporen met perrons en nieuwe korte overkappingen rond 1910 geen functie meer. Het jaar van sloop is onbekend.

Het stationsgebouw Antwerpen-Dam is een ontwerp van architect Franz J. Seulen (* 1845, andere personalia onbekend). Foto van 27 mei 1986.

Een beeld vanaf het westelijk gelegen perron in noordelijke richting op het stationsgebouw Antwerpen-Dam. Foto van 30 april 1998.

Een beeld vanaf het westelijk gelegen perron in zuidelijke richting. In de verte rijst de toren van de monumentale Sint-Amanduskerk nabij de Van Kerckhovenstraat omhoog. Rechts staan de huizen aan het Damplein. Foto van 30 april 1998.

Locomotief NMBS 5171 passeert met een goederentrein het stationsgebouw Antwerpen-Dam. Het is een beeld vanaf het oostelijk gelegen perron in zuidelijke richting. In de verte rijst de toren van de monumentale Sint-Amanduskerk nabij de Van Kerckhovenstraat omhoog. Foto van 30 april 1998.

Locomotief NMBS 5159 passeert met een goederentrein het stationsgebouw Antwerpen-Dam. Het is een beeld vanaf het oostelijk gelegen perron in zuidelijke richting. In de verte rijst de toren van de monumentale Sint-Amanduskerk nabij de Van Kerckhovenstraat omhoog. Foto van 30 april 1998.

Locomotief NMBS 2347 passeert met een lege ertstrein Antwerpen-Dam. De fotograaf staat op het westelijk gelegen perron. Links rijst de toren van de monumentale Sint-Lambertuskerk aan de Lange Lobroekstraat omhoog. Foto van 30 april 1998.

Op 15 maart 1990 stopt L-trein 7581 Essen - Antwerpen-Centraal te Antwerpen-Dam. De trein bestaat uit de treinstellen NMBS 050 (ex 151) en 011. Het treinstel NMBS 151 werd in 1987 aangepast voor het testen van driefasige motoren en kreeg het nummer NMBS 050. Helaas brak er al in 1990 brand uit, waarna het stel op 1 december van dat jaar werd geschrapt. Vanwege de afmetingen van de nieuwe draaistellen reden de treinstellen uitsluitend op lijnen met hoge perronkanten.

Gezicht op de gedeeltelijk verpauperde huizen aan het Damplein (rechts) met in de verte het stationsgebouw Antwerpen-Dam en erachter de toren van de monumentale Sint-Lambertuskerk aan de Lange Lobroekstraat. De fotograaf staat langs de weg met de naam Viaduct Dam. Foto van 4 december 1999.

Gezicht op de gedeeltelijk verpauperde huizen aan het Damplein (links) en het Viaduct Dam (rechts in zuidelijke richting). Foto van 4 december 1999.

Gezicht op het Damplein (rechts) en het Viaduct Dam (links in noordelijke richting). Helemaal buiten beeld rechts ligt het stationsgebouw Antwerpen-Dam. Duidelijk is ook de flauwe helling uit de tijd van de paardentram te zien. Foto van 4 december 1999.

Nogmaals het stationsgebouw Antwerpen-Dam, alleen nu vanuit het zuid-westelijke richting. Meteen oogt het dan ook een stuk minder monumentaal. Foto van 4 december 1999.

Kort na 2000 begint het 'gesteggel' rond de inplanting van de Hoge-Snelheids-Lijn (HSL) in of onder Antwerpen. Uiteindelijk leidt dat tot een deels ondergronds traject dat in het noorden ter hoogte van het station Antwerpen-Dam begint af te dalen naar Antwerpen-Centraal en vervolgens kort voor het station Berchem weer omhoog komt. Ten dele ook als compensatie voor de overlast wordt het stationsgebouw Antwerpen-Dam gerestaureerd en de wijk opgeknapt. Minder mooi is echter de oplossing dat het ondergronds traject juist rakelings langs het gebouw begint af te dalen, waardoor het alle sfeer uit vroegere tijd heeft verloren. Overigens ziet het gebouw er weer fraai uit. Foto van 15 maart 2007 vanuit het zuiden.

Ten dele ook als compensatie voor de overlast wordt het stationsgebouw Antwerpen-Dam gerestaureerd en de wijk opgeknapt. Minder mooi is echter de oplossing dat het ondergronds traject juist rakelings langs het gebouw begint af te dalen, waardoor het uit de biotoop van vroeger is gehaald. Foto van 15 maart 2007 vanuit het noorden.

Tot slot een luchtfoto van Google-Earth. Links ligt de weg met de naam Viaduct Dam en rechts daarvan het driehoekje met huizen en het Damplein. De overgang van de bovengrondse naar de ondergrondse spoorweg is duidelijk te zien. De meest noordwestelijke hoek van het stationsgebouw Antwerpen-Dam maakt er zelfs nog onderdeel van uit. De twee perrons maken echter een verwaarloosde indruk, nadat er in 2011 voor het laatst een reguliere reizigerstrein was gestopt.